Όπως παραδίδουν οι αρχαίοι συγγραφείς, τέσσερις ήταν οι σημαντικές πόλεις των παραλίων της Θεσσαλίας προς την πλευρά του Αιγαίου, το Ομόλιο, οι Ευρυμενές, η Μελίβοια και η Κασθαναία. Σ΄ αυτές μπορούν να προστεθούν ο Ριζούς και οι Ευρεές, για τις οποίες προς το παρόν τα δεδομένα είναι λίγα. Οι παραπάνω πόλεις κατείχαν την ανατολική πλευρά του Κισσάβου και του Μαυροβουνίου, που ήταν κατοικημένες από τη μυκηναϊκή περίοδο. Τον 6ο αι. π.Χ. εγκαθίστανται εκεί οι Μάγνητες, όπως και στο Πήλιο και τις ακτές του Παγασητικού, καθώς την εποχή αυτή ολοκληρώνονται οι μετακινήσεις των Θεσσαλικών φύλων και στην εύφορη Θεσσαλική πεδιάδα απλώνονται οι Θεσσαλοί.
Μέχρι σήμερα έχουν εντοπισθεί πέντε οχυρωμένες θέσεις της κλασικής εποχής, στο Ομόλιο, το Κόκκινο Νερό, τη Βελίκα, τον Αγιόκαμπο και το Κεραμίδι, οι οποίες μπορούν να σχετισθούν με τις παραπάνω πόλεις.
Η βορειότερη πόλη των Μαγνήτων ήταν το Ομόλιο, που φύλαγε την είσοδο της Θεσσαλίας και το πέρασμα του Πηνειού και τοποθετείται στα δυτικά του σημερινού ομώνυμου οικισμού. Στον χώρο της αρχαίας πόλης δεν έγιναν συστηματικές ανασκαφές, ωστόσο οι σποραδικές έρευνες στα νεκροταφεία, με τελευταία εκείνη που διεξήχθη στο πλαίσιο κατασκευής της μεγάλης σήραγγας των Τεμπών, έδωσαν σπουδαία ευρήματα που πιστοποιούν την ακμή της περιοχής, τουλάχιστον από τον 7ο αι. π.Χ.
Οι Ευρυμενές τοποθετούνται στον λόφο στα βόρεια του Κόκκινου Νερού, σε κομβικό σημείο για τον έλεγχο της ναυσιπλοΐας, όπως συνέβαινε και με τις οχυρωμένες ακροπόλεις της Βελίκας και του Αγιοκάμπου, μεταξύ των οποίων τοποθετείται η αρχαία Μελίβοια. Τα σημαντικότερα μέχρι στιγμής ευρήματα της περιοχής προέρχονται από τον λόφο πάνω από το λιμάνι του Αγιοκάμπου, το οποίο στην αρχαιότητα υπήρξε κεντρικός σταθμός της διαδρομής από την αρχαία Δημητριάδα προς τη Μακεδονία. Περιλαμβάνονται μαρμάρινα γλυπτά, ταφικά αγγεία και εμπορικοί αμφορείς, που δείχνουν τη θρησκευτική και εμπορική σημασία της περιοχής.
Στα βυζαντινά χρόνια οι αυτοκράτορες μεριμνούν για την εκ νέου οχύρωση της περιοχής, ώστε να συνεχισθεί ο έλεγχος της θαλάσσιας διαδρομής αλλά και της χερσαίας των παραλίων, που χρησιμοποιούνταν ως εναλλακτική εκείνης των Τεμπών. Οι ακροπόλεις της Βελίκας και του Κόκκινου Νερού παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο την περίοδο αυτή. Ειδικά οι ανασκαφές των τελευταίων χρόνων στο κάστρο της Βελίκας έδειξαν τη διακίνηση αγαθών στα χρόνια του Ιουστινιανού σε όλη τη Μεσόγειο, αφού βρέθηκαν εκεί αντικείμενα από την Αφρική έως τη Μαύρη Θάλασσα.
Αργότερα, η περιοχή έγινε γνωστή ως το Όρος των Κελλίων και γέμισε από σκήτες και μοναστήρια, που συνέχισαν να εκμεταλλεύονται τις εύφορες κοιλάδες και τα αγαθά της θάλασσας, όπως συνέβαινε από την αρχαιότητα. Παράλληλα, υπήρχαν και μικροί οικισμοί, τους οποίους διαδέχθηκαν αργότερα τα ιστορικά χωριά, με σημαντικότερα εκείνα της Καρύτσας, της Μελίβοιας, της Σκήτης και του Σκλήθρου.
Η σπουδαία βυζαντινή γλυπτική και οι άλλες τέχνες που αναπτύχθηκαν στα μοναστήρια δείχνουν τη διαχρονική σημασία της περιοχής, που μπορούσε σε όλες τις εποχές να παράγει πλούτο, στηριζόμενη στο εύφορο έδαφος και τη θάλασσα. Το κρασί και το λάδι φαίνεται ότι κυριαρχούσαν στο παρελθόν, όπως δείχνουν τα βυζαντινά εργαστήρια παραγωγής που διατηρήθηκαν.
Σήμερα, που η περιοχή στηρίζεται όλο και περισσότερο στον τουρισμό, η ανάδειξη των μοναδικών στοιχείων του παρελθόντος θα αποδώσει προστιθέμενη αξία στα τοπικά προϊόντα αλλά και στον ίδιο τον τόπο, ο οποίος προσφέρεται για ενδιαφέρουσες περιηγήσεις από στεριά και θάλασσα και αναβίωση μοναδικών εικόνων της ιστορίας. Τα σημαντικότερα από τα διατηρούμενα τεκμήρια αναδεικνύει το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας, που προσφέρεται ως πύλη γνωριμίας και δίνει το έναυσμα ώστε να περιηγηθεί κανείς στην πανέμορφη αυτή περιοχή.
Οργανωμένες περιηγήσεις γύρω από τις αρχαίες πόλεις των παραλίων θα πραγματοποιούνται στο Διαχρονικό Μουσείο για ομάδες 8 ατόμων και άνω. Πληροφορίες: τηλ. 2413-508242.