Το «θαύμα» των Αμπελακίων, πρότυπο οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής συγκρότησης στα τέλη του 18ου αιώνα, αποκτά ιδιαίτερο συμβολισμό στο αρχοντικό του Γεωργίου Σβαρτς, ηγετικής φυσιογνωμίας στην αναγέννηση της Θεσσαλίας και στην εξάπλωση των οικονομικών δικτύων. Το αρχοντικό, από τα σπουδαιότερα κοσμικά κτίρια του ελλαδικού χώρου σύμφωνα με την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας, έχει ενταχθεί σε πρόγραμμα συντήρησης και αποκατάστασης των εξαίρετων τοιχογραφιών του και των ξύλινων στοιχείων του. Είναι ένα έργο που είχε άμεση προτεραιότητα και γι’ αυτό χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ 2014-2020 με προϋπολογισμό 600.000 ευρώ μέσω της Περιφέρειας Θεσσαλίας.

Το έργο προχωράει από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας και υπολογίζεται να ολοκληρωθεί στα τέλη του 2023. Είναι ένα έργο απαιτητικό καθώς οι εργασίες περιλαμβάνουν, όπως μας πληροφορεί η υπεύθυνη του έργου, προϊσταμένη του Τμήματος Συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, Βασιλική Τούλη, «τη στερέωση του αποκολλημένου και σαθρού υποστρώματος, τη στερέωση της ζωγραφικής επιφάνειας, την αφαίρεση νεότερων επεμβάσεων καθώς και τον καθαρισμό και την αισθητική αποκατάσταση της ζωγραφικής επιφάνειας».

Είναι μια διαδικασία τεχνικής εξυγίανσης και αισθητικής ανάδειξης αυτού του μοναδικού κτίσματος. Το δάπεδο, οι θύρες, οι οροφές, οι ταμπλαδωτές ξυλεπενδύσεις στους τοίχους, τα γύψινα παράθυρα και τα γύψινα διακοσμητικά, ο υπαίθριος χώρος του αρχοντικού, όλα θα συντηρηθούν και θα αποκατασταθούν ευλαβικά, γι’ αυτό και έγινε πρόσληψη πέντε συντηρητών αρχαιοτήτων και έργων τέχνης και ενός εργατοτεχνίτη.

Το αρχοντικό άρχισε να κτίζεται το 1778 και είχε διττό ρόλο, τόσο ως κατοικία του Γεωργίου Μαύρου (Σβαρτς) όσο και ως έδρα του Συνεταιρισμού των Αμπελακίων, που με τον πρωτοπόρο κανονισμό του υπηρετούσε την εξωστρέφεια αλλά και τη συνοχή. Στα Αμπελάκια ο πρότυπος συνεταιρισμός γέννησε ένα οικονομικό θαύμα εμπορίας και βαφής νημάτων με ανεξίτηλο κόκκινο χρώμα χάρη στο τοπικό φυτό ριζάρι. Τα Αμπελάκια διάνοιξαν δρόμους εμπορίου προς τη Δύση και την Ανατολή και παρέμειναν κραταιά και πρωτοπόρα έως τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα, όταν αναπτύχθηκαν νέες τεχνολογίες βαφής.

Ο πλούτος αλλά και η πνευματική ακμή αντανακλώνται στα αρχοντικά, στους ναούς, στα εκπαιδευτήρια. Τα Αμπελάκια (μαζί με το Πήλιο, την Ηπειρο και τη Δυτική Μακεδονία) ήταν ένας από τους πυρήνες αφύπνισης του ελληνισμού τον 18ο αιώνα. «Η σημασία του αρχοντικού Γεωργίου Σβαρτς είναι ότι αποτελεί γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης», λέει η Σταυρούλα Σδρόλια, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας. «Ο ιδιοκτήτης και πρόεδρος του συνεταιρισμού εμπορευόταν, εκτός από την Αυστροουγγαρία, και στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη και δεχόταν από παντού επιρροές. Επειδή όμως η τέχνη του ροκοκό είχε ήδη εξαπλωθεί, αυτή είναι που κυριαρχεί στο αρχοντικό. Από το σωζόμενο αρχείο του προκύπτει ότι πραγματοποιούνταν εισαγωγές αντικειμένων πολυτελείας από τη Βιέννη και ανάμεσά τους αναφέρονται σεντούκια με γυαλικά, πιθανόν για τα βιτρό του αρχοντικού που συναρμολογούνταν επιτόπου. Επίσης, η οικοσκευή του διέθετε πολλά αντικείμενα εισαγωγής παρόμοιας προέλευσης, ανάμεσά τους χάλκινα σκεύη φαγητού, κινέζικες πορσελάνες, την περίφημη Χάρτα του Ρήγα, αλλά και πλούσια βιβλιοθήκη, στην πλειονότητά τους γαλλικά έργα του Διαφωτισμού.

»Τα παραπάνω αντικείμενα ανήκαν μέχρι πρόσφατα στην οικογένεια Δογάνη, κληρονόμο του Γεωργίου Σβαρτς, και αγοράσθηκαν από το υπουργείο Πολιτισμού για να εκτεθούν στο μνημείο».

Πολλά ακόμη έργα πρέπει να γίνουν στα Αμπελάκια ώστε να πάρουν τη θέση που τους αξίζει στη συνείδηση του κοινού. Η μεγάλη πολιτισμική παρακαταθήκη του Νομού Λάρισας, και της περιοχής των Τεμπών ειδικότερα, είναι συστηματικό αντικείμενο ενδιαφέροντος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας και ήδη πολλά έργα έχουν ξεκινήσει ή πρόκειται να εγκριθούν. Η αποκατάσταση του αρχοντικού Γεωργίου Σβαρτς ήταν μια μεγάλη εκκρεμότητα που επιτέλους αντιμετωπίζεται.

Νίκος Βατόπουλος, έντυπη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ