Ένα πήλινο ομοίωμα πλοίου που χρονολογείται στην μυκηναϊκή εποχή (12ος π.Χ. αιώνας) και είναι το μοναδικό δείγμα για όλη τη Θεσσαλία, ήταν το φετινό ανέλπιστο εύρημα στον μυκηναϊκό οικισμό που ανασκάπτεται στο Μακρυχώρι Λάρισας. Η χρήση ενός λίθινου ανοιχτού χώρου (σαν πλατεία) προβληματίζει τους αρχαιολόγους, οι οποίοι έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως στο Μακρυχώρι βρισκόταν ο βορειότερος μέχρι σήμερα ανασκαμμένος μυκηναϊκός οικισμός στη Θεσσαλία. Σημαντικά κτερίσματα έχουν βρεθεί σε παιδική ταφή, ανάμεσά τους και τμήματα περιδέραιου από υαλόμαζα, όπως και μία σφραγίδα με εικόνα ή σκηνή πιθανόν με ζώα.

Τμήμα του πήλινου ομοιώματος πλοίου

Τα τελευταία δεδομένα από την ανασκαφή στον μυκηναϊκό οικισμό στο Μακρυχώρι Λάρισας, παρουσίασαν πρόσφατα σε εκδήλωση που έγινε στο Βόλο, η καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Ιφιγένεια Τουρναβίτου και ο αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, Γιώργος Τουφεξής. Στον οικισμό που εκκενώθηκε αιφνιδιαστικά, άγνωστο για ποιο λόγο, βρέθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα 3-4 οικιών και ενός μεγαλύτερου κτιρίου -το λεγόμενο βόρειο κτίριο- που χρονολογούνται στον 13-12ο π.Χ. αιώνα, καθώς επίσης και μεγάλος δρόμος, πλάτους 3 μέτρων. Στην είσοδο της εύφορης κοιλάδας των Τεμπών, οι κάτοικοί του ασχολούνταν με την γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ υπήρχε και το τεχνητό άνδηρο σαν πεζούλα (σαν πλατεία), πιθανόν ανοιχτός χώρος συναθροίσεων-όπως προκύπτει τουλάχιστον από τα μέχρι τώρα στοιχεία, αν και οι αρχαιολόγοι είναι επιφυλακτικοί ως προς την ερμηνεία του. 

Η ανασκαφή στο Μακρυχώρι

 «Ήταν ένας πολύ σημαντικός οικισμός σε ένα κομβικό σημείο που εξυπηρετούσε το εμπόριο μεταξύ Θεσσαλίας και Μακεδονίας», δήλωσε στο «Έθνος της Κυριακής» η κ. Τουρναβίτου. Σε στρώμα καταστροφής ενός κτιρίου, από λίθινες πλάκες και λίθινες πασσαλοθήκες βρέθηκε το πήλινο ομοίωμα πλοίου, σε τρία κομμάτια, εύρημα πρωτόγνωρο για την Θεσσαλία. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει κάτι παρόμοιο στην ευρύτερη περιοχή, εκτιμάται πως έφτασε στο Μακρυχώρι Λάρισας είτε με κάποιον…γυρολόγο, είτε κάποιος κάτοικος του οικισμού το έφερε από τον νότο. Το ομοίωμα πλοίου είναι εξαιρετικής ποιότητας, μήκους 13,6 εκατ., πλάτους 4 εκατ. και ύψους 3,2 εκατ. Σώζεται τμήμα της πρύμνης και το μεγαλύτερο μέρος του κυρίως σώματος του πλοίου, με τμήμα της κουπαστής και οξυπύθμενη τροπίδια (καρίνα).

Τμήμα του πήλινου ομοιώματος πλοίου

Ένα κτίριο με περίβολο είναι επίσης σπάνιο για την περιοχή και εκτιμάται ότι σε αυτό διέμενε εύπορη οικογένεια με σημαίνουσα οικονομική και κοινωνική θέση. «Το ενδιαφέρον για τους μυκηναϊκούς οικισμούς της Θεσσαλίας είναι πως χτίστηκαν όχι στην κορυφή των λόφων, αλλά σε πεδινό έδαφος και πλην της Πέτρας Κάρλας δεν είχαν οχυρώσεις», ανέφερε η κ. Τουρναβίτου.  Στο εσωτερικό του οικισμού εντοπίστηκαν έξι ταφές της μυκηναϊκής περιόδου, από τις οποίες ξεχωρίζει αυτή του παιδιού ηλικίας 6-10 χρόνων. Βρέθηκαν τμήματα του κρανίου και διάσπαρτα μέλη, όχι όμως και οστά της λεκάνης, έτσι δεν μπορεί να προσδιοριστεί το φύλο του νεκρού. Σύμφωνα με τον κ. Τουφεξή, ο μυκηναϊκός κυβωτιόσχημος τάφος ήταν λαξευμένος στον υποκείμενο φυσικό βράχο, δηλαδή σε φυσικό υπέδαφος, στο εσωτερικό του υπαίθριου χώρου της αυλής ανατολικά του  βόρειου κτιρίου. Η διάνοιξη και η χρήση του χρονολογείται σε προγενέστερη περίοδο, όχι μόνο της ενσωμάτωσης του υπαίθριου χώρου στο κτίριο, αλλά και της οικοδόμησης του μυκηναϊκού συγκροτήματος.

Κυβωτιόσχημος τάφος με παιδική ταφή

Ο τάφος καλύπτεται από μονολιθική τραπεζιόσχημη καλυπτήρια πλάκα και οι κάθετες πλευρές του είναι επενδυμένες με όρθιες μονολιθικές πλάκες, επιμελημένης κατασκευής. Η ταφή συνοδεύονταν από ασυνήθιστο αριθμό κτερισμάτων, εξαιρετικής ποιότητας για τον συγκεκριμένο οικισμό, πόσο μάλλον για παιδική ταφή. Συγκεκριμένα, βρέθηκαν τρία μικρά τμήματα σύρματος από χαλκό, μια οστέινη, ατρακτοειδής, εγχάρακτη ψήφος (χάντρα), μία κυκλική σφραγίδα από υαλόμαζα με κωνική ράχη και ανάγλυφη επιφάνεια, καθώς και 9 ορθογώνιες ψήφοι, επίσης από υαλόμαζα. Το περιδέραιο φαίνεται να προέρχεται από κάποιο εργαστήριο εκεί κοντά, ενώ παρόμοια κοσμήματα έχουν βρεθεί σε ανασκαφές στην Λαμία. Πλέον μένει να καθαριστεί, να συντηρηθεί και να αποδοθεί στην αρχική του μορφή, έτσι ώστε να φανεί η λεπτή δουλειά που είχε γίνει από τον καλλιτέχνη που το φιλοτέχνησε. 

Ταφή παιδιού με κτερίσματα

Όπως εξήγησε ο κ. Τουφεξής, σε αντίθεση με την εικόνα από το Διμήνι -ο οικισμός του οποίου προσφέρει την πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την οικιστική οργάνωση στην νεολιθική εποχή, με ακρόπολη και διαδοχικούς περιβόλους-, η συγκεκριμένη παιδική ταφή, όπως και άλλες στο Μακρυχώρι είναι κτερισμένες, ως επί το πλείστον με κοσμήματα, ενώ οι δύο ταφές ενηλίκων είναι ακτέριστες. Ακόμη και αν η απουσία παιδικών σκελετών από το εξωτερικό νεκροταφείο του οικισμού είναι εντελώς συμπτωματική, η υπεροχή παιδικών ταφών στο εσωτερικό του οικισμού, συνάδει με τις πρακτικές, όχι μόνο στην μυκηναϊκή Θεσσαλία, αλλά και στην μυκηναϊκή Ελλάδα γενικότερα. Η συγκεκριμένη μαγούλα, όπου ανασκάπτεται ο οικισμός, κατοικήθηκε από την Αρχαιότερη Νεολιθική Περίοδο, δηλαδή από τον β΄ μισό της 7ης χιλιετίας π.Χ. μέχρι τον 3ο-2ο π.Χ. αιώνα. Βρέθηκαν κατάλοιπα κτισμάτων, διάφορες κατασκευές (φούρνοι, εστίες, κ.ά.) και λάκκοι της Νεότερης Νεολιθικής Εποχής (τέλος 6ης χιλιετίας π.Χ.), που έδωσαν καλή εικόνα για την καθημερινή ζωή των κατοίκων της εποχής, ωστόσο εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει ο μυκηναϊκός οικισμός.

 

Για ανεξήγητο λόγο υπάρχει ένα κενό μετά την βίαιη εγκατάλειψή του -πιθανόν εξαιτίας φυσικής καταστροφής- και μέχρι την επιστροφή κατοίκων σε νεότερους χρόνους ως την ελληνιστική περίοδο (3ος-2ος π.Χ. αιώνας). Τον 12ο π.Χ. αιώνα παρατηρείται το φαινόμενο της εγκατάλειψης πολλών οικισμών σε όλη τη Θεσσαλία και για μια μεγάλη χρονική περίοδο δεν υπάρχουν ευρήματα που να μαρτυρούν τρόπο κατοίκησης και οργάνωσης της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής. Ο οικισμός βρέθηκε τυχαία κατά τη διάρκεια της διάνοιξης της νέας εθνικής οδού Αθηνών-Θεσσαλονίκης (ΠΑΘΕ) και πλέον μεγάλο μέρος του βρίσκεται κάτω από το δρόμο και τα διόδια Μακρυχωρίου.

 

Η ανασκαφή

Το καλοκαίρι του 2020 η ομάδα της καθηγήτριας Ιφιγένειας Τουρναβίτου θα επιστρέψει για να ανασκάψει το ανατολικό και νότιο τμήμα του και να ασχοληθεί πιο επισταμένα με το τεχνητό άνδηρο (τον ανοιχτό χώρο σαν πλατεία). «Η ανασκαφή αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική. Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι η Θεσσαλία θεωρούνταν μια περιφέρεια του Μυκηναϊκού κόσμου. Από τις τελευταίες ανασκαφές καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η περιοχή είχε υιοθετήσει πλήρως τον μυκηναϊκό τρόπο ζωής, αλλά η απουσία ανακτόρων δείχνει ότι δεν υπήρχε εδώ συγκεντρωτική πολιτική οργάνωση, ίσως η εξουσία ήταν άλλου τύπου, αλλά σίγουρα ήταν στα πρότυπα του μυκηναϊκού πολιτισμού», πρόσθεσε η κ. Τουρναβίτου.

Μαρία Ριτζαλέου Έθνος