«Αποφάσισα να γυρίσω στην Καρδίτσα πριν από έναν χρόνο, κυρίως από νοσταλγία για τον τόπο και τους ανθρώπους του».

Ακούω τον Αλκιβιάδη Παπαϊωάννου, έναν νέο άνθρωπο, μορφωμένο, προσγειωμένο, με διεθνή εμπειρία και αγάπη για την πατρίδα του.

Με σπουδές Τουρκικής Φιλολογίας (στην Κομοτηνή) και Αρχιτεκτονικής (στην Κύπρο, όπου έζησε πέντε χρόνια), ο Αλκιβιάδης Παπαϊωάννου είναι στα μάτια μου ο ιδανικός πολίτης.

Συναντηθήκαμε σε ένα ταξίδι μου στην Καρδίτσα, με ξενάγησε δρόμο δρόμο και σπίτι σπίτι, και τώρα, με τη θεομηνία που έπληξε τον νομό Καρδίτσας, ήρθε στον νου μου η φωνή του: «Η Καρδίτσα έχει “σταματημένες μηχανές”, που αν κάποιος τις βάλει σε κίνηση, θα δοθεί νέα πνοή στην πόλη».

Οι καταστροφές στην πόλη ανέδειξαν ποιότητες, την έννοια της γειτονιάς και τα αισθήματα αλληλεγγύης. «Φάνηκε στον τρόπο που αντιμετωπίστηκε η πλημμύρα», λέει ο Αλκιβιάδης Παπαϊωάννου.

«Οι γείτονες αρχικά καθάρισαν τους δρόμους και συνέδραμαν ουσιαστικά στο να σωθεί η ιδιωτική και η δημόσια περιουσία. Αυτό το συναντά κανείς όχι μόνο στην Καρδίτσα αλλά σε όλη την ελληνική επαρχία, που είναι γεμάτη από εκπλήξεις και ομορφιές που οι περισσότεροι τις αντιμετωπίζουν ως λεπτομέρειες ή τη ρομαντική βόλτα ενός Σαββατοκύριακου».

Σε όσα έμαθα περπατώντας στους δρόμους της Καρδίτσας, πριν από τη θεομηνία, με ξεναγό αυτόν τον ιδιαίτερο άνθρωπο που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καρδίτσα και είναι πέμπτη γενιά Καρδιτσιώτης, ήρθαν να προστεθούν πολλά ερωτήματα.

«Σε όσους ανακοίνωσα την απόφασή μου να επιστρέψω, μου έλεγαν πως είναι η λάθος απόφαση», λέει. «Παρά τις ανησυχίες τους, επαναπατρίστηκα. Ηθελα να δω τον τόπο μου με άλλη ματιά, καθώς στα χρόνια απουσίας μου κατάλαβα πως αυτά που θεωρούσα δεδομένα ως παιδί ήταν ένας τρόπος ζωής που δύσκολα μπορούσε να βρει κάποιος σε μεγάλες πόλεις».

Η εντύπωση που δίνει η Καρδίτσα στον επισκέπτη της είναι αυτή μιας φιλήσυχης πόλης, με πολλά ποδήλατα, με ωραία, δυστυχώς όλο και λιγότερα, παλιά σπίτια. «Η πόλη παρέχει αυτούς τους ήρεμους ρυθμούς καθημερινότητας οι οποίοι μεταφράζονται σε μια ποιότητα ζωής», λέει ο Αλκιβιάδης Παπαϊωάννου.

«Οι σχέσεις των ανθρώπων είναι ουσιαστικές, χωρίς δήθεν ευγένειες και γρήγορες πελατειακές σχέσεις. Στην Καρδίτσα, στις σύντομες περιόδους επιστροφής μου, ανακάλυπτα κρυμμένους τόπους και μέρη ανέγγιχτα από τον χρόνο. Μικρά χωριουδάκια σε μικρή απόσταση από την πόλη, με καφενεία που τα δουλεύουν ασταμάτητα κάποιοι 80χρονοι μόνιμοι κάτοικοι.

Πληθώρα εκπλήξεων σε τοπία ορεινά και ημιορεινά, εναλλαγές σε χρώματα και βλάστηση. Η πόλη χτισμένη στο κέντρο της Ελλάδας με εύκολη μετακίνηση προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Δίπλα στα Μετέωρα, στη λίμνη Πλαστήρα, στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Το κέντρο της πόλης πληθωρικό σε επίπεδο αισθητικής και αρχιτεκτονικής, όμορφο μέσα στην ασχήμια του».

O Αλκιβιάδης Παπαϊωάννου στον πεζόδρομο της Βάλβη. 

Πόση δύναμη και γνώση χρειάζεται για να διακρίνεις την ομορφιά μέσα στη συνθλιπτική ομοιομορφία των ελληνικών αστικών κέντρων. Κυρίως αυτές οι ποιότητες υποσκελίζονται από την ανάγκη διοχέτευσης της δημιουργικότητας.

«Η Καρδίτσα για τους περισσότερους δεν προσφέρει επαγγελματικά τη ζητούμενη εξέλιξη. Εν μέρει σωστό», λέει ο Αλκιβιάδης Παπαϊωάννου.

«Συζητώντας με συνομήλικους φίλους που ζουν και δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στην πόλη, διαπιστώνουμε πόσο απαραίτητη είναι η μετακίνηση κάποιου σε μεγαλύτερες πόλεις για την περαιτέρω εκπαίδευσή του (σεμινάρια, προγράμματα μετεκπαίδευσης κ.λπ.). Ως μόνη λύση παρουσιάζεται πάντα η εγκατάσταση κάπου αλλού ή η τακτική μετακίνηση».

«Με την έλευση της COVID-19, το Ιντερνετ χρησιμοποιήθηκε περισσότερο για θέματα επιμόρφωσης, χωρίς ωστόσο ακόμη να θεωρείται δεδομένη η εξ αποστάσεως παρακολούθηση επιμορφωτικών προγραμμάτων. Ολα είναι συγκεντρωμένα στα μεγάλα αστικά κέντρα.

Το κοινό της επαρχίας με αυτόν τον τρόπο αποκλείεται από την εξέλιξη. Σε εργασιακό επίπεδο οι λίγοι νέοι που δραστηριοποιούνται στην πόλη έχουν να παλέψουν, εκτός από τις παθογένειες του κρατικού μηχανισμού, με τις παγιωμένες αντιλήψεις της αγοράς, αφού συνήθως το κοινό στο οποίο απευθύνονται γνωρίζει και λειτουργεί βάσει ενός δοκιμασμένου μοντέλου, καθώς στην πόλη δεν επιστρέφουν εύκολα νέοι άνθρωποι.

Απουσιάζουν οι δομές εκείνες που θα έδιναν το κίνητρο σε νέους επιστήμονες – επαγγελματίες να επιστρέψουν, να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν καινούργιους τρόπους και σύγχρονα δεδομένα».

Ο Αλκιβιάδης Παπαϊωάννου στον πεζόδρομο της Σκουφά στην Καρδίτσα, απέναντι από την πλατεία της Στρατολογίας. 

Zητούμενο για κάθε σχέδιο ουσιαστικής ανάπτυξης είναι η υιοθέτηση της καινοτομίας μέσα στους παραδοσιακούς ρυθμούς της πόλης, στη χωνεμένη ζωή της. Ωστόσο, ο Αλκιβιάδης Παπαϊωάννου εκφράζει την ανησυχία πως «η θεομηνία θα πολλαπλασιάσει τους φόβους για την ανάπτυξη νέων τρόπων και ιδεών και θα ενισχύσει το τετριμμένο.

Με δυσκολία, πράγμα κατανοητό, θα προσλαμβάνει ή θα προσπαθεί κάποιος να αναπτύξει την επιχείρησή του σε μια πόλη που βάσει προγνωστικών τείνει να υποβαθμιστεί ακόμη περισσότερο. Οι νέοι θα αναγκαστούν ή να την εγκαταλείψουν ή θα παραιτηθούν από την οποιαδήποτε προσπάθεια βελτίωσής της, απογοητευμένοι από τις συνθήκες».

Το μικρό μέγεθος της πόλης μπορεί να είναι εξίσου πλεονέκτημα και μειονέκτημα.

«Υπάρχει δυνατότητα να είναι κάποιος ουσιαστικά παραγωγικός λόγω της απουσίας χαμένου χρόνου, αλλά αυτό προϋποθέτει να έχει αντικείμενο. Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επικοινωνίας, μπορεί κάποιος να ζει στην Καρδίτσα αλλά να συνεργάζεται με ανθρώπους σε άλλα μέρη της Ελλάδας ή και του κόσμου, και να καινοτομεί. Με ένα χαμηλό κόστος ζωής μπορεί να έχει μια υψηλή ποιότητα ζωής».

Μία από τις Μούσες (της Ομόνοιας) στην κεντρική πλατεία. Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Τα παλιά σπίτια, η ατμόσφαιρα της πόλης και η ανάγκη για το νέο

Η Καρδίτσα, αν και πληγωμένη από τον μεγάλο σεισμό του 1954 και την εν πολλοίς άχαρη ανοικοδόμηση των τελευταίων ετών, διασώζει ένα γοητευτικό απόθεμα παλιών σπιτιών. «Θαυμάζω την απαρατήρητη ποιότητα ζωής που παρέχουν τα παλιά κλειστά σπίτια της πόλης», μου λέει ο Αλκιβιάδης Παπαϊωάννου.

«Αν μπεις στο εσωτερικό τους αντιλαμβάνεσαι τη σημασία της λεπτομέρειας στην καθημερινότητα. Αυτή η ποιότητα με τράβηξε πίσω. Με συγκινεί η απλότητα της καθημερινότητας. Πράσινο, αυλές, μεγάλα τραπέζια στις γιορτές και φιλοξενία. Μηδενικός χαμένος χρόνος σε μετακινήσεις, όλα με το ποδήλατο ή με τα πόδια. Χωνευτήρι τρόπων ζωής, μια μπρουτάλ ποικιλομορφία».

Ο έφιππος ανδριάντας του Καραϊσκάκη στο κέντρο της Καρδίτσας, έργο της γλύπτριας Νικολίτσας-Λητώς Λεοντή.
Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Αυτή η «μπρουτάλ ποικιλομορφία» δίνει στην Καρδίτσα τον χαρακτήρα μιας πόλης με πολλές αναπάντεχες συναντήσεις. Η θεομηνία έπληξε πολλά σπίτια, κάποια έπεσαν ή γκρεμίστηκαν. «Δυστυχώς, τα περισσότερα από τα παλιά σπίτια κινδυνεύουν πλέον με αφανισμό και μαζί τους και ένα κομμάτι μνήμης της πόλης», λέει ο Αλκιβιάδης Παπαϊωάννου.

Με τον ίδιο είχα επισκεφθεί το Δημοτικό Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο της πόλης όπου η μουσειολόγος Φωτεινή Λέκκα το διευθύνει με αυταπάρνηση. Εκεί, υπάρχουν θησαυροί που ευτυχώς διασώθηκαν, καθώς οι εκθεσιακοί χώροι είναι σε όροφο. Ολόγυρα στην πόλη έβλεπα κάποια προπολεμικά, όλα ιδιαίτερα γοητευτικά, και αρκετά του αντισεισμικού τύπου της δεκαετίας του ’50 που έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Νέοι άνθρωποι θέλουν να δώσουν άλλον τόνο στην πόλη τους.

«Επιστρέφοντας στην Καρδίτσα», λέει ο Αλκιβιάδης Παπαϊωάννου, «αντιλήφθηκα αρκετές ομάδες νέων ανθρώπων που προσπαθούν να βελτιώσουν πράγματα στην πόλη και κατ’ επέκταση στην καθημερινότητά τους. Τα κοινωνικά δίκτυα είναι αρωγοί τέτοιων προσπαθειών αλλά η τύχη τέτοιων κινήσεων συνήθως δεν είναι ένα success story.

Πολλά από τα μέλη τέτοιων ομάδων αποχωρούν από την πόλη για λόγους εργασίας αλλά και λόγω απουσίας στήριξης στο εγχείρημά τους. Οι περισσότερες προτάσεις φίλων έχουν την κακή τύχη να θεωρούνται υπερβολικές ή υπερφίαλες. Οι εξελίξεις στον κόσμο τρέχουν και η Καρδίτσα μπορεί να τις προλάβει. Η μικρή κλίμακα της πόλης επιτρέπει να οργανωθεί το δυναμικό της πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά».

Το ξενοδοχείο «Αρνη» στο κέντρο της Καρδίτσας, στη συμβολή των οδών Καραϊσκάκη και Μπλατσούκα. Χτισμένο το 1921, λειτουργεί πλήρως ανακαινισμένο. Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

«Μεγάλο μειονέκτημα» για τους ανθρώπους της πόλης θεωρείται «η απουσία οργανωμένων καλλιτεχνικών δράσεων». «Δεν απουσιάζουν οι δημιουργοί ή οι προθέσεις καλλιτεχνικής έκφρασης αλλά οι υποδομές που θα στηρίξουν τέτοιου είδους ενέργειες.

Η μετριοπάθεια με την οποία αντιμετωπίζεται η καλλιτεχνική δημιουργία από τις Αρχές υποβαθμίζει την αισθητική καλλιέργεια των κατοίκων της πόλης.

Προσωπικά δεν θέλω να πάω στην Αθήνα για να δω μια αξιόλογη θεατρική παράσταση, έκθεση ζωγραφικής, performance. Θέλω να έχω τη δυνατότητα να τη δω στην πόλη μου. Είναι ανάγκη και υποχρέωση του κάθε ανθρώπου να φροντίζει την ψυχή του μέσω της τέχνης».

Νίκος Βατόπουλος (Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)